Wprowadzenie
Rodzina to podstawowa grupa społeczna, która początkuje wszelkie działania prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Jest pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym dziecka. Powinna zapewnić mu bezpieczeństwo zarówno fizyczne jak i emocjonalne. Rodzina prowadzi do kształtowania tożsamości i postaw młodego człowieka oraz nadaje sens jego egzystencji. Z domu wynosi się własne przyzwyczajenia, nawyki, zachowania i etyczne odniesienia. W rodzinie rodzi się hierarchia wartości, kodeks postępowań; kształtuje się kręgosłup moralny dzieci i młodzieży.
Nawet niewielkie zaburzenie może powodować w rodzinie destabilizację. Destrukcyjne przerwanie łańcucha więzi rodzicielsko-opiekuńczych prowadzi do zakłóceń relacji międzyludzkich. Osłabienie rodziny zarówno w sferze więzi rodzinnych, jak i w sferze materialno-bytowej wymaga podjęcia stosownych kroków ze strony państwa. Pomoc społeczna jako instytucja polityki społecznej państwa ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Rosnące zagrożenia wywierają potrzebę tworzenia programu wspierania rodziny, która to stanowi „podstawowe środowisko życia i wychowania młodego pokolenia”. Wspieranie rodziny to jednocześnie rozwój i wspieranie społeczności lokalnej. W związku z tym Gmina od lat prowadzi działania pomocowe dla rodzin z dysfunkcjami. Wszelkie działania podejmowane na rzecz dobra dziecka i jego rodziny powinny być spójne i zgodne z potrzebami osób. Praca z rodziną winna być połączona z jej własną aktywnością. Organizując różnorodne formy pomocy na rzecz rodziny wieloproblemowej, należy konsekwentnie realizować zasadę podstawowej roli opiekuńczej i wychowawczej rodziny w rozwoju dziecka. Należy ją wspierać i wspomagać tak, aby przywrócić jej prawidłowe funkcjonowanie. W rodzinie bowiem kształtuje się „kapitał ludzki”, który w przyszłości będzie tworzył społeczeństwo i wpływał na tempo jego rozwoju.
II Uzasadnienie wprowadzenia programu
W świetle założeń ustawy z dnia 9. czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej pomoc dziecku i jego rodzinie powinna mieć charakter interdyscyplinarny i być udzielana przez właściwych specjalistów w ramach zintegrowanego lokalnego systemu. Ważne jest, aby działania i decyzje względem rodziny były podejmowane przy współpracy wyspecjalizowanych instytucji (pomoc społeczna, szkoła, sąd, policja). Konsekwencją powyższego zapisu jest wprowadzenie w gminie Zator trzyletniego programu wspierania rodziny na lata 2017-2019. Priorytetem będzie podejmowanie działań profilaktycznych i osłonowych, których celem jest zapobieganie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu mieszkańców. Każdy świadczeniobiorca powinien mieć zapewnione wsparcie i posiadać pewność, że może je otrzymać w instytucjach powołanych do tego celu. Podstawowym założeniem Gminnego Programu Wspierania Rodziny jest utworzenie spójnego systemu wsparcia dla rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w celu przywrócenia im zdolności do wypełniania tych funkcji, poprzez pracę z rodziną oraz zapewnienie pomocy w opiece i wychowaniu dzieci. Realizowane w ramach niniejszego Programu zadania będą się koncentrować nie tylko na dziecku, ale na całej rodzinie, również w sytuacjach, gdy dziecko umieszczone zostanie poza rodziną biologiczną, w celu umożliwienia mu powrotu do środowiska rodzinnego. Przyjęte w ramach Programu zadania są spójne z kierunkami działań przyjętymi w następujących aktach prawnych: – ustawą z dnia 12. marca 2006 r. o pomocy społecznej;
– ustawą z dnia 9. czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
– ustawą z dnia 29. lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie;
– ustawą z dnia 26. października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi;
– ustawą z dnia 4. listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”.
III Diagnoza demograficzna w gminie Zator
Gmina Zator położona jest w województwie małopolskim w powiecie oświęcimskim. W skład gminy wchodzi dziewięć miejscowości. Liczba ludności na dzień 21.11.2016 r. wynosi 9384 osoby, w tym 4760 kobiet i 4624 mężczyzn.
Analiza liczby mieszkańców gminy jasno wskazuje, iż ludność dzieli się na połowę z nieznaczną przewagą kobiet. Gminę Zator zamieszkuje 1736 osób w wieku przedprodukcyjnym (0-18 lat), 6448 w wieku produkcyjnym (19-67 lat) i 1200 osób w wieku poprodukcyjnym (68 lat i więcej), co obrazuje poniższy wykres.
IV Diagnoza społeczna w gminie Zator
Do określenia zadań Gminnego Programu Wspierania Rodziny niezbędna jest analiza danych o osobach i rodzinach z tereny gminy objętych wsparciem m.in. Ośrodka Pomocy Społecznej w Zatorze. Ze świadczeń pomocy społecznej w ramach zadań zleconych i zadań własnych, bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródła finansowania skorzystało 175 rodzin, w tym 454 osoby w rodzinach (źródło: spraw. MPiPS za 2015 r.). Pomocą wyłącznie w postaci pracy socjalnej objęto 58 rodzin.
Tabela 1 Typy rodzin objętych pomocą społeczną
wyszczególnienie
liczba rodzin
liczba osób w rodzinach
rodziny ogółem tym: rodzin z dziećmi:
233 55
605 252
rodziny niepełne
30
86
rodziny emerytów i rencistów
28
67
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OPS Zator
Ogólna liczba rodzin, które skorzystały z pomocy udzielanej w postaci pracy socjalnej w 2014 r. wynosiła 321 (źródło: spraw. MPiPS za 2014 r.), natomiast w 2015 r. były to 233 rodziny, w tym 605 osób w rodzinach (źródło: spraw. MPiPS za 2015 r.) . Jak wynika z danych, liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej znacznie się zmniejszyła.
Tabela 2 Formy udzielanej pomocy
l. p.
wyszczególnienie
liczba rodzin/ liczba osób
1.
stypendia socjalne
51 os.
2.
posiłki dla dzieci w szkole
51 os.
3.
świadczenia rodzinne (stan na 30.09.2016 r.)
259 rodzin 495 osób
4.
zasiłek pielęgnacyjny (stan na 30.09.2016 r.)
187 osób
5.
świadczenia pielęgnacyjne (stan na 30.09.2016 r.)
27 osób
6.
świadczenia wychowawcze (stan na 01.12.2016 r.)
649 rodzin 974 osoby
7.
świadczenia z funduszu alimentacyjnego
32 osoby
8.
wyprawka szkolna
10 osób
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UM w Zatorze
Tabela 3 Powody trudnej sytuacji życiowej
l. p.
wyszczególnienie
liczba rodzin
1.
ubóstwo
72 rodz./169 os.
2.
potrzeba ochrony macierzyństwa
15 rodz./78 os.
2a
w tymw: wielodzietność
12 rodz./69 os.
3.
bezrobocie
90 rodz./219 os.
4.
niepełnosprawność
53 rodz./95 os.
5.
długotrwała lub ciężka choroba
37 rodz./67 os.
6.
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego
23 rodz./79 os.
6a
w tym: rodziny niepełne
11 rodz./31os.
6b
rodziny wielodzietne
3 rodz./15 os.
7.
przemoc w rodzinie
1 rodz./3 os.
8.
alkoholizm
5 rodz./8 os.
9.
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
5 rodz./5 os.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OPS Zator
Jak wynika z danych przedstawionych w powyższej tabeli, dominującym powodem przyznawania pomocy było bezrobocie, a w następnej kolejności ubóstwo, niepełnosprawność oraz długotrwała lub ciężka choroba. Kolejny znaczący problem stanowiła bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, potrzeba ochrony macierzyństwa, jak również trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego oraz alkoholizm. Przemoc wystąpiła tylko w jednej rodzinie. Z danych uzyskanych z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Oświęcimiu ustalono, że liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych na dzień 23 grudnia 2016 roku wynosi 12. W placówkach opiekuńczo-wychowawczych przebywa 2 dzieci z gminy Zator. W ciągu całego roku 2016 wsparciem asystenta rodziny objętych było 12 rodzin, pośród których w rodzinach biologicznych pozostawało 22 dzieci, 4 umieszczonych było w rodzinach zastępczych, natomiast jedno przebywało w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
V Analiza SWOT
REALIZACJA LOKALNEGO PROGRAMU NA TERENIE GMINY ZATOR
MOCNE STRONY
SŁABE STRONY
Wyszkolona kadra pracownicza.
Dobra współpraca z instytucjami działającymi na rzecz rodziny.
Realizacja programów osłonowych i profilaktycznych.
Otwartość na współpracę ze środowiskiem lokalnym.
Działanie lokalnych jednostek organizacyjnych, instytucji i organizacji pozarządowych na rzecz lokalnego wsparcia.
Brak wolontariatu.
Brak wczesnej diagnostyki problemów rodziny.
Zbyt mała aktywność i gotowość ze strony społeczności lokalnej do współpracy.
Niewystarczające zabezpieczenie w budżecie gminy środków na realizację zadań z zakresu wspierania rodziny.
Niewystarczające środki finansowe na szerszą skalę działań na rzecz rodzin.
SZANSE
ZAGROŻENIA
Możliwość pozyskania środków finansowych zewnętrznych.
Rosnąca świadomość społeczna.
Utworzenie świetlicy opiekuńczo-wychowawczej.
Złożoność problemów rodzin.
Niespójne przepisy prawa.
Zatracanie rodzinnych wartości.
Degradacja relacji rodzinnych.
VI Odbiorcy programu
Odbiorcami Programu są:
Rodziny przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych;
Dzieci i ich rodziny dotknięte przemocą, problemem uzależnień, zagrożone ubóstwem, bezradnością;
Kobiety w ciąży powikłanej oraz w sytuacji niepowodzeń położniczych;
Przedstawiciele instytucji oraz służb pracujący na rzecz dzieci i rodzin.
VII Cele Gminnego Programu Wspierania Rodziny
Cel główny Programu: Wspieranie rodziny poprzez prowadzenie działań i tworzenie warunków sprzyjających prawidłowemu wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych.
Cele szczegółowe: 1. Podejmowanie działań interdyscyplinarnych w celu zapobiegania sytuacjom kryzysowym oraz rozwiązywania już istniejących. Działania:
działanie Ośrodka Pomocy Społecznej jako podstawowej instytucji zapewniającej pomoc, a tym samym poczucie stabilności rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych;
działanie Zespołu Interdyscyplinarnego na rzecz rodzin, w których występuje problem przemocy domowej;
działania profilaktyczne i edukacyjne na rzecz dzieci podejmowane przez placówki oświatowe oraz inne instytucje i organizacje;
podejmowanie działań przez Gminną Komisję Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jako organu pomocowego działającego w ramach profilaktyki i wspierania rodzin, borykających się z kryzysem, spowodowanym uzależnieniem;
opracowywanie i wdrażanie projektów i programów na rzecz rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych.
2) Zapewnienie stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa socjalnego rodzinom ubogim zagrożonym bezradnością. Działania:
udzielanie pomocy finansowej i rzeczowej;
udzielanie świadczeń rodzinnych, wychowawczych, rodzicielskich oraz świadczeń z funduszu alimentacyjnego;
poradnictwo i praca socjalna świadczona przez pracowników OPS w Zatorze;
świadczenie pomocy w postaci posiłków w ramach programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” na lata 2014-2020;
udzielanie dzieciom i młodzieży z rodzin dotkniętych ubóstwem stypendiów i zasiłków szkolnych;
pośredniczenie w pozyskiwaniu żywności przez najuboższe rodziny.
3) Wspieranie rodzin niewydolnych wychowawczo celem przywrócenia prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Działania:
· zapewnienie rodzinie wsparcia asystenta:
ü aktywizowanie i motywowanie rodziny do działania w celu przezwyciężenia sytuacji, w jakiej się znalazła;
ü wspieranie rodziców w prawidłowym wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej;
ü realizowanie pedagogizacji z elementami terapii i pracy socjalnej;
ü towarzyszenie we właściwym pełnieniu ról społecznych;
ü edukowanie w kwestii wychowania dzieci i pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych;
ü przeciwdziałanie konieczności umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych;
ü motywowanie i pomoc rodzicom w umożliwieniu powrotu do rodziny biologicznej dziecka, które zostało umieszczone w rodzinie zastępczej;
ü pomoc w rozwiązywaniu sytuacji trudnych lub konfliktowych;
podejmowanie działań profilaktycznych sprzyjających umacnianiu rodziny;
pomoc w zachowaniu integralności rodziny;
· współpraca ze szkołami w zakresie pomocy wychowawczej i opiekuńczej, objęcie przez placówki oświatowe pomocą pedagogiczną;
· współpraca z instytucjami świadczącymi pomoc na rzecz rodziny, np. PCPR-em, policją, sądem, kuratorami.
4) Wspieranie rodzin zagrożonych patologią, rodzin dysfunkcyjnych w rozwiązywaniu ich problemów życiowych oraz wzmocnienie i wyzwalanie zasobów tkwiących w rodzinach. Działania:
· regularne monitorowanie sytuacji rodzin przez pracowników socjalnych;
· wspieranie rodzin we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do prawidłowego funkcjonowania poprzez pracę socjalną z rodziną;
· podnoszenie świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny;
· zapewnienie poczucia bezpieczeństwa socjalnego;
· umacnianie rodzin w poczuciu świadomości, że ich sytuacja nie musi być trwała.
5) Zapobieganie niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży i minimalizowanie ich występowania.
Działania:
· zapewnienie dzieciom wypoczynku letniego, w tym organizowanie wolnego czasu;
· tworzenie i realizowanie programów i projektów dla dzieci z rodzin zagrożonych niedostosowaniem społecznym;
· organizowanie przez placówki oświatowe szkoleń, wykładów, spektakli dla dzieci, młodzieży i rodziców z zakresu profilaktyki zapobiegania uzależnieniom, agresji, cyberprzemocy i radzenia sobie ze stresem;
· prowadzenie zajęć w świetlicach szkolnych, wiejskich;
· udzielanie wsparcia pedagogicznego uczniom;
· współpraca wszystkich podmiotów pracujących na rzecz dzieci.
6) Wspieranie kobiet w ciąży i rodzin ze szczególnym uwzględnieniem kobiet w ciąży powikłanej oraz w sytuacji niepowodzeń położniczych.
Działania:
· zapewnienie dostępu do poradnictwa w zakresie rozwiązań wspierających rodzinę;
· jednorazowego świadczenia z tytułu urodzenia dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu;
· odpowiednich świadczeń opieki zdrowotnej dla dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu;
· dostępu do usług koordynacyjno-opiekuńczo-rehabilitacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu;
· możliwości przeprowadzenia porodu w szpitalu III poziomu referencyjnego;
· innych świadczeń, w tym w zakresie wspierania rodziny i pieczy zastępczej.
VIII Realizatorzy Programu
– Ośrodek Pomocy Społecznej; – Gminna Komisja Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; – Zespół Interdyscyplinarny; – Placówki oświatowe z terenu gminy Zator; – Regionalny Ośrodek Kultury w Zatorze; – Ośrodek Zdrowia w Zatorze; – Organizacje, stowarzyszenia i placówki działające na terenie gminy Zator.
IX Źródła finansowania
Finansowanie Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata 2017-2019 odbywać się będzie w ramach środków budżetu Gminy Zator, środków ujętych w budżecie OPS w Zatorze oraz środków pozabudżetowych pozyskanych z funduszy zewnętrznych w tym: rządowych, pozarządowych, programów celowych i funduszy unijnych.
X Przewidywane efekty realizacji Programu
Realizacja Gminnego Programu Wspierania Rodziny ma na celu uświadomienie rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcjo opiekuńczo-wychowawczej , że ich sytuacja nie musi być trwała. Spodziewanym efektem realizacji Programu ma być polepszenie sytuacji dziecka i rodziny, poczucia bezpieczeństwa socjalnego, ograniczenie patologii społecznej, zminimalizowanie negatywnych zachowań oraz stworzenie skutecznego systemu wsparcia dla rodziny i dziecka.
XI Monitoring i ewaluacja
Koordynatorem Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata 2017-2019 jest Ośrodek Pomocy Społecznej w Zatorze. Ewaluacja Programu ma na celu sprawdzenie, czy zostały wykonane zaplanowane działania oraz jaki jest wynik zrealizowanych przedsięwzięć. Posłuży sprawdzeniu efektywności i skuteczności przyjętych założeń. Ewaluacja programu będzie odbywać się na bieżąco przez cały czas. Monitoring będzie polegał na zbieraniu i ocenie danych pod kątem realizacji celów programu. Pozwoli na analizę i ocenę zebranych informacji, które będą wykorzystane podczas planowania dalszych działań i doskonalenia dotychczas ustalonych. Planowane działania będą wpisane w formie zadań do wykonania przez poszczególne instytucje i organizacje realizujące program.
XII Podsumowanie
Gminny Program Wspierania Rodziny zakłada tworzenie korzystnych warunków dla prawidłowego funkcjonowania rodzin z dziećmi na terenie gminy Zator oraz poprawy jakości ich życia. Wsparcie rodzin będzie miało charakter profilaktyczny, a rodzinie będą stwarzane możliwości do samodzielnego zmierzenia się ze swoimi problemami, co zwiększy jej szanse na prawidłowe funkcjonowanie w środowisku. Program ma sprawić, by rodziny same przy wykorzystaniu swojego własnego potencjału rozwiązywały problemy, a tym samym wychodziły z kryzysu, w jakim się znalazły. Aby podołać temu wyzwaniu niezbędna jest więc ścisła współpraca pomiędzy instytucjami i podejmowanie skoordynowanych działań na rzecz rodzin z terenu gminy Zator.